Hai precedentes d’autodetermín na hestoria asturiana como la Declaración de Soberanía pola Xunta Suprema de 1808 y el Conseyu Soberanu d’Asturies y Lleón en 1937. Pero foi significativu que los sellos que diben saliendo n’homenaxe a les autonomíes na so llingua propia. Mientres que’l dedicáu a Asturies salió en castellanu y cola bandera d’España. Quiciabes porque foi’l primer Estatutu d’Autonomía dempués del intentu fallíu de güelpe d’estáu del 23F. Recién retayáu en Madrid l’artículu 4 nel qu’esborriaron l’asturianu «como llingua específica d’Asturies» pa poner un «bable» xenéricu.
La Llei d’Usu y Promoción del Bable/Asturianu de 1998 califica l’asturianu como «llingua tradicional d’Asturies». Nel so artículu 4 diz que «tolos ciudadanos tienen drechu a emplegar el bable/asturianu, y a esplicase nelli, de pallabra y per escrito». Cosa que s’infrinxe davezu.
Tres aprobase trés reformes parciales, en 1991, 1994 y 1999, caberamente intentóse una qu’inxertara la oficialidá nel Estatutu d’Autonomía de 1981. En 2022 fracasaron les negociaciones pa la reforma del Estatutu, que cuntó en dalgún momentu colos 27 diputaos, quedando a la fin en 26. Foi’l mayor sofitu qu’hebo nesti periodu democráticu. Según el presidente de l’ALLA la falta de consensu foi «pola falta de xenerosidá, de sentíu políticu y de compromisu con Asturies que nun han repetise, (…) Asturies nun pue siguir con una esceicionalidá constitucional de non oficialidá que dura yá más de 40 años. Eso ye en términos sociales y democráticos, inaceptable».
Nes eleiciones autonómiques de 2023 namái 23 diputaos yeren los favoratibles a la oficialidá. Esta primavera hebo otru intentu p’axuntar a la drecha al consensu de la mayoría absoluta pal algame de la mayoría cualificada desixida. Poro, la llarga espera, siguiría otra vegada. Agora cola deceición haza’l pocu enfotu de los partíos políticos na cuestión de la dignificación llingüística d’Asturies.
Amás del idioma, hai de considerar qu’Andalucía, les Islles Canaries, Aragón, Valencia y les Islles Baleares tamién son nacionalidaes hestóriques según los sos Estatutos d’Autonomía, xunto a les trés que llograron el so Estatutu na II República: Cataluña, País Vascu y Galicia.
Asturies solo ye «comunidá hestórica», cuando foi’l primer reinu cristianu de la Península Ibérica. O seya,ye más hestórica que les caberes comunidaes en constituyise como territorios españoles.
Esti Pueblu inda ta esperando que too ello se recueya dafechu nel so Estatutu d’Autonomía.